مساجد و جوانان؛ فرصت‌ها و تهدیدها (2)

۱- بحران هویت معنوی

بحران هویت از سالهای نوجوانی آغاز می‌شود و بخشی از سالهای آغازین جوانی را نیز در بر می گیرد. بحران هویت، واژه‌ای است که برای توصیف ناتوانی نوجوان در پذیرش نقشی که جامعه از او انتظار دارد به کار می رود و سبب مشغولیت بی‌هدف هیجانهای جانشین و ایجاد شخصیت منفعل در جوان می شود. با توجه به آنچه هویت دینی در اختیار نسل جوان قرار می دهد اختلال و آشفتگی در آن سبب ضعف دینداری در میان جوانان می گردد؛ زیرا تعهد و مسؤولیت پذیری فرد را در قبال گزاره‌های دینی کاهش می دهد و این گونه ضمانت اجرایی احکام دینی کاهش می یابد. تخریب نظام ارزشی دینی سبب می شود بسیاری از افراد که دچار بحران هویت دینی هستند، در پی هویت منفی باشند و هویتی بر خلاف آنچه اولیای دین در نظر گرفته اند، برگزینند. مسؤولیت گریزی، دلزدگی و بی‌تفاوتی هرکدام از آثار نبودن هویت هستند. بنابراین بحران هویت دینی سبب تضعیف باورهای دینی، اختلال نظام ارزشی مذهبی و بی‌توجهی به احکام دینی می شوند. مسجد که از مهمترین مفاهیم و موضوعات دینی است که بحران دینی جوانان، سبب پایین آمدن اعتقاد به آن و ضعف گرایش به حضور در جمع نمازگزاران می شود.

- تراکم کاری

امروزه بسیاری از شهرنشینان، بخش زیادی از وقت خود را در بیرون از خانه به سر می برند و به دلیل وجود گرفتاری‌های زندگی و نیازهای اقتصادی، ناچار بیش از یک شغل دارند. این تراکم کاری علاوه بر خستگی جسم، سبب کسالت و افسردگی روحی نیز می شود که برای رفع آن، فرد نیاز به استراحت دارد؛ یعنی بسیاری از شهروندان وقتشان را به دو بخش تقسیم می کنند: قسمتی را در خارج از خانه برای کار و رفع نیازهای زندگی می گذرانند و باقی مانده آن را در خانه به استراحت می پردازند. روزهای تعطیل نیز به استراحت، تفریح یا دیدار از خویشاوندان می پردازند. در این شرایط جسمی و روحی، حوصله‌ای برای رفتن به مسجد و حضور در میان صف‌های نماز جماعت و شنیدن سخنان امام جماعت باقی نمی ماند. در این شرایط، سخن از ابعاد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و آموزشی و عبادی مسجد، چیزی جز شعار و نظریه پردازی نیست و تبلیغات هم اثر چندانی نخواهد داشت.

حضور در مسجد، به امنیت روانی و دست کم آمادگی جسمی و روحی نیاز دارد که گوناگونی کارها این آمادگی را از میان می برد. از این رو، ائمه علیهم السلام، در روایت‌ها به تعادل، توجه همه سویه به مسائل زندگی و خودداری از زیاده روی در بعد خاص توصیه کرده‌اند(فرحی، ۱۳۸۰).

۳- هم زمانی برنامه‌های رسانه و مسجد

در صدر اسلام به دلیل رشد کم جوامع از لحاظ تمدنی و نهادها و مراکز اجتماعی، به تعبیری مساجد تنها رسانه ارتباطی بین شرع اسلام و توده مردم بود که به وسیله‌ی پیامبر اکرم(ص) و بعد از آن توسط ائمه اطهار (علیهم السلام) شکل می گرفت.

پیدایش مراکز موازی مساجد مثل مدارس، بسیج، فرهنگ سراها و مراکز متعدد فرهنگی، تعدد کانال‌ها و شبکه‌های تلویزیونی و ماهواره و اینترنت و غیره، سرگرمی‌های متنوع و برنامه ورزشی و تفریحی با سرمایه گذاری‌های کلان، جذب امکانات فرهنگی به منظور اجرای طرح‌های گوناگون و چیزهای کم اهمیت مثل موسیقی و سرگرمی‌های بی‌محتوا، ارایه ی چهره ضعیف از اهل مسجد در فیلم، حاضر نشدن پیوسته در مسجد، ضعف تبلیغات، پیام‌های بی‌محتوا، پخش برنامه هایی که گاهی به گونه ی غیر مستقیم بر مسجد تاثیر منفی دارد(فروغ مسجد ۳، ۱۳۸۴).

یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های مسجد، برگزاری مراسم در مناسبت‌های دینی است که از نقاط قوّت مسجدها به شمار می آید و سبب رونق و شکوفایی مسجد می شود و بسیاری از افراد، با انگیزه شرکت در چنین مراسمی در مسجد حاضر می شوند. کیفیت و چگونگی برگزاری این مراسم در تداوم حضور شرکت کنندگان بسیار مؤثر است. استقبال نمازگزاران از این مجالس به محتوای برنامه، مکان و زمان آن، شخصیت دیگر شرکت کنندگان تناسب مجلس با نیازها، سلیقه‌ها و فرهنگ شرکت کنندگان بستگی دارد. اگر این مسائل رعایت نشود، مراسم‌های مذهبی مسجد، با استقبال خوبی رو به رو نخواهد شد.

- اختلاف‌ها

مسجد، کانون مردمی و پایگاه اجتماع و وحدت مردم از تمام گروه هاست. مسجد در هنگام نماز، مؤمنان نمازگزار را در کنار هم جمع می کند و همه با رعایت یک نوع آداب، یک خدا را می پرستند و با کنار گذاشتن هر گونه اختلاف از نظر ثروت، سواد، سن، نژاد، موقعیت اجتماعی و جنس به عبادت می پردازند. وجود اختلاف‌ها و نزاع‌ها در چنین فضایی، زمینه پراکندگی و حاضر نشدن مردم را در مسجد ایجاد می کند. برخی از این اختلاف‌ها را بررسی می کنیم:

۴-۱. اختلاف های سیاسی

مسجد جنبه‌های سیاسی گسترده‌ای دارد، ولی اختلاف‌های سیاسی، حزب گرایی و تعصب به یک جناح، فضای مسجد را آشفته می کند. گاهی دیده می شود که مسجد بر اساس گرایش‌های سیاسی، به چند دسته تقسیم می‌شود و برخی جناح‌ها در مسجد ویژه‌ای حاضر می‌شوند و مخالفان آنان به آن مسجد نمی روند.

در این شرایط، گفت‌وگوی مسالمت‌آمیز و پرهیز از حرکت‌های افراطی سیاسی و معیار قراردادن اسلام برای حفظ وحدت لازم است. در این میان، امام جماعت نقش تعیین کننده‌ای دارد.