بررسی راههای تقویت ارتباط و تعامل میان مسجد و جوانان (4)

مسجد

مسجد با داشتن شرایط و ویژگی‌های خاصی خود، می تواند از جمله عوامل جذب جوانان به مسجد باشد. مدیریت صحیح و برنامه‌ریزی از سوی مسجد برای داشتن امکانات با تخفیفات هم برای جوانان و جامعه مفید است و هم عاملی در جهت جذب آنان می‌باشد. این ویژ‌گی‌ها عبارتند از فضای مناسب و ظواهر خوب آن، نظافت، وسایل صوتی و گرمازا و سرمازا، تصمیم‌گیری متمرکز، ایجاد امکانات فرهنگی ورزشی،  استفاده از افراد خوش صدا (ماهنامه فاطر  مهر ۸۷ ص۴۵ )

امکانات و فعالیت‌های مسجد

 گستردگی فعالیت‌ها و امکانات مسجد از نقاط قوت انهاست.

 امکانات: با توجه به روحیات و فضای فرهنگی جامعه، مسجد برای جذب جوانان می بایست دو نوع امکانات داشته باشد.

۱ - امکانات فرهنگی۲ - امکانات ورزشی                  

 فعالیت‌ها

جوانان روحیات گوناگونی دارند و مسجد برای جلب جوانان، باید فعالیت‌های متعددی انجام دهد، تا بتواند هر گروه از جوانان را با یک شیوه خاص جلب کند

برگزاری مسابقات:

 یکی از فعالیتهای پر دامنه و کم هزینه است که در صورت مدیریت صحیح درآمد زا نیز خواهد بود

سفرهای زیارتی و سیاحتی

 توجه به نکات ذیل لازم است مکان و محل اردو ،زمان اردو

کلاسهای آموزشی

برگزاری برخی کلاس‌های کمک درسی، ورزشی، هنری مورد علاقه و اشتیاق جوانان هست.

بها دادن به جوانان

 اقدامات زیر در بها دادن به جوانان قابل توجه است: عضویت در هیئت امنا، مشورت و نظر خواهی، محول کردن فعالیت‌های مسجد به جوانان.

حضور شخصیت‌های محبوب و الگوهای جوانان در مسجد

جوان یکی از خواسته‌های اجتماعی‌اش ،الگو پذیری است ، او در جامعه خواستار کسانی است که در رفتار و گفتار برای او الگو باشند .

تبلیغات

 در دنیای امروز، تبلیغات نقش و جایگاه مخصوص به خود دارد. از این رو، انعکاس فعالیت‌های مسجد در بین مردم و اطلاع‌رسانی و آگاهی پیدا کردن نسل جوان از فعالیت‌های متنوع مساجد گامی دیگر در جهت جذب جوانان به مسجد است. تبلیغات دینی هوشمند و حساب شده دینی، می‌تواند جوانان را در مسیر دینداری و مسجد ثابت قدمتر نماید.

هیئت امنا

اعضای هیئت امنا ء در کار گروهی خود در مسجد، باید به دو اصل: توجه ویژه‌ای داشته باشند تا بتوانند گروهی منظم ، منسجم و موفق باشند

الف- وحدت فرماندهی زیرا توجه به اصل وحدت فرماندهی این نکته را به آنان می‌آموزد که هر کس باید از یک ما فوق دستور بگیرد و کارهایش را با او هماهنگ سازد.

ب- اصل وحدت جهت: و اصل وحدت جهت نیز این مطلب را بیان می کند که برای اجرای هر برنامه، باید یک مسئول، معین شود تا مدیر بتواند با هدایت همه فعالیت‌های معطوف به تحقق یک هدف معین، آنها را با هم هماهنگ سازد.

۱- هیئت امنا به آسانی می‌تواند با برنامه‌ریزی مناسب‌، سنت بزرگ پیامبر و امامان معصوم در اموزش عمومی و همگانی قران و حکمت از طریق مساجد  را احیا  کند.

۲-  هم چنین می تواند از طریق فرهنگ‌سازی  قرانی، با تهاجم فرهنگی دشمنان  به مقابله عملی برخیزد و گامی بلند در جامعه‌سازی قرانی بر دارد. امام صادق(ع) می‌فرماید: بر شما باد توجه به نسل نوجوان، زیرا آنان به هر کار نیک ، اشتیاق بیشتری دارند.

۳- و در شرایطی که رادیو با ۱۱۰ زبان دنیا، با برنامه شبانه روزی خود علیه اسلام و انقلاب اسلامی، تبلیغات حساب شده‌ای را سازماندهی نموده‌اند هیئت امنا که مسئو‌لیت اداره مهم‌ترین کانون معنوی را پذیرفته‌اند، باید در صدد بر آید اصول و شیوه‌های تبلیغ در عصر حاضر را در یابد. امام علی(ع) به کمیل می‌فرماید: هیچ حرکتی نیست مگر انکه تو در آن به شناخت نیازمند هستی. برای موفقیت در این مسئولیت، علم و آگاهی، مهربانی، و صمیمیت، تواضع و انعطاف‌پذیری، اخلاص و عدم توقع پاداش، توکل بر خداوند، اعتماد به نفس‌، شجاعت و دلسوزی، سعه صدر و استقامت، آراستگی، نظم و نرم خویی ویژگی‌هایی است که باید خود را بدان آراست با نام خداوند و در حهت او، توجه به موقعیت، شناخت زمان و مکان و مخاطب، مطابق بودن نیاز، توجه به نیازهای اساسی و نهاد فطری انسان، رعایت اعتدال و توازن، در نظر گرفتن اولویت‌ها، توجه به تدریجی بودن، نرم، همراه با ادب و احترام، دوری از افراط و تفریط، اصرار بیهوده، پیراسته از لغو، ناسزا و تعصب‌های نا بجا، پیام دینی را بهتر  به مخاطبان جوان منتقل می‌کند.

بررسی راههای تقویت ارتباط و تعامل میان مسجد و جوانان (3)

توجه مسئولین فرهنگی جامعه به امر نماز

مسئولین تبلیغی، نویسنده‌ها، ناشرین، مطبوعات و تمام رسانه‌ها باید به ارزش دهی به معنویات، مخصوصا امر نماز توجه کنند و امور معنوی را با شیوه‌های امروزی هماهنگ با اندیشه‌های نو امروزی تبلیغ کنند (عزیزی تهرانی علی اصغر ۷۷ ص و ۱۲۱ - ۱۳۷ تا ۱۳۹ )

امام جماعت

فردی که می‌خواهد هدایت و مدیریت مهم‌ترین پایگاه توحید را به‌عنوان امام جماعت به‌عهده بگیرد باید از جهت‌های مختلف، دارای شرایط و ویژگی‌هایی خاصی باشد و بطور دایم در بدست آوردن و ارتقای این ویژگی‌ها در خود تلاش نماید. در انتخاب باید ویژگی‌های امام را از نظر فقهی، علمی- ظاهری - گفتار - برخورد و مهارتهای فنی، انسانی و نظری  یا تئوریک را لازم دانست و مد نظر قرار داد (گروه پژوهش‌های کاربردی مساجد، ۸۶، ص۱۷۲ )

پس نکاتی را در جذب جوانان به مساجد باید مورد توجه قرار دهد :

 ۱- برخورد مناسب: درک موقعیت سنی جوانان و شناخت نیازها و روحیات آنان توجه خاص می‌طلبد. اگر بتوانیم نیازها و سطح توقعات آنهارا شناسایی کنیم و برنامه‌ها و فعالیت‌های مسجد را با این شناخت هماهنگ کنیم، قطعا حرکتی مثبت انجام داده‌ایم.

۲- دوستی با جوانان: افزون بر شناخت جوان و برخورد مناسب ائمه جماعات باید با کنار گذاشتن برخی تشریفات و محدودیت‌های کاذب و غیر ضروری، با جوانان رابطه دوستی بر قرار کنند، و به آنان شخصیت بدهند و در ارتباط با اداره بخش‌های مسجد از آنان نظر خواهی کنند و آنان را دعوت به همکاری نمایند. و در مراکزی که جوانان محل حضور دارند مانند دبیرستان‌ها، مراسم‌های جشن و شادی و مجالس ترحیم حضور پیدا کند تا جوانان بیشتری را شناسایی نماید و با ایجاد رابطه دوستی، آنان را از راه‌های گوناگون به مسجد بکشاند .

۳- مطالعه و تحقیق: همواره توانایی علمی در جهت پاسخ‌گویی به سوالات و شبهاتی را که در جامعه مطرح می‌شوند، داشته باشد در هر زمان و مکانی سوالات و شبهات خاصی ذهن و فکر جوانان را به خود مشغول می کنند . طبیعی است که توانایی علمی امام جماعت برای پاسخ گویی به سوالات مراجعان سبب جلب اعتماد مردم و جوانان به آن‌ها می شود و آنان را به مساجد می کشاند .

۴- تشویق: در دورا ن نوجوانی و جوانی، تشویق با خواسته‌های جوان تطابق دارد. ائمه جماعات می‌توانند با تشویق جوانانی که در مسجد حضور پیدا می‌کنند، به نحوی که با شخصیت و روحیات آنان سازگار باشد، پاسخی به نیازهای درونی در عرصه ذهن و عاطفه آنان بدهند. این گونه تشویق‌ها دوام حضور جوانان در مسجد و آغاز حضور دیگران را به انسان نوید می دهند.

۵- آراستگی ائمه‌جماعات با اقتدا به سیره ائمه‌اطهار(ع): باید از آراستگی لازم برخوردار  باشند و توجه جوانان را جلب نمایند.

۶- برقراری جلسات ویژه جوانان: امام باید بعد از مخاطب شناسی دقیق و آگاهی از نیازها و سلایق جوانان ، جلساتی را ویژه آنها تشکیل دهد و مفاهیمی از دین اسلام را برایشان بیان کند که با سلایق، روحیات و نیازهای آنان متناسب باشد  جلسه نباید حالت سخنرانی و خطاب مستقیم داشته باشد ، بلکه باید به صورت گفتمان برگزار گردد تا جوانان بتوانند نظر و سوالهای خود را بیان کنند. مطالب در قالب مناظره، داستان، خاطره و پرسش و پاسخ بهتر قابل ارایه است. بهتر است قالب‌های گوناگونی انتخاب شود تا جلسات متنوع و جذاب گردد.

۷- شناخت نیاز و روحیات جوانان : شناخت موانع برقراری ارتباط عمیق و پایدار بین جوان و امام جماعت، یکی از مهم‌ترین اقداماتی است که امام جماعت باید انجام دهد، چون آگاهی از این موانع، در اتخاذ راهکاری صحیح و حساب شده برای رفع موانع لازم است. و با توجه به تفاوت‌های فردی و فرهنگی‌، شیوه و برخورد مناسبی را بر گزیند .

۸- شرکت جوانان در مدیریت مسجد: با دور اندیشی و بدون ایجاد حساسیت، در مدیریت و جهت‌دهی به فعالیت‌های مساجد، به موقعیت و اهمیت جوانان توجه داشته باشد به طوری که جوانان، امام جماعت را نماینده مورد اعتماد تام الاختیار خود بدانند. (محمدی محسن، فروغ مسجد، ۸۴ ص۳۳۱-۳۳۲-۳۳۴)

ائمه مساجد در هر منطقه آموزشی میزبان دانش آموزان در مساجد  باشند.

۹ - معرفی جوان نمونه: مناسب است در طول هفته یا ماه یا سال جوان نمونه معرفی گردد.

۱۰- جایزه ویژه : برای تداوم حضور جوانان در مساجد بهتر است مورد تشویق قرار گیرد تقویت پایگاه بسیج : محیط جوان‌پسندانه بسیج، در جلب جوانان به مسجد موثر می‌باشد از این رو لازم است پایگاه‌های بسیج از جهت امکانات و موقعیت تقویت گردد تا زمینه‌های بیشتری را برای جلب و هدایت جوانان به وجود آورند ایجاد تشکیلات مخصوص جوانان تا اقدامات گوناگون در مورد جوانان را بطور منسجم هدایت و سرپرستی نماید ( همان ص۳۴۷و۳۴۸).

بررسی راههای تقویت ارتباط و تعامل میان مسجد و جوانان (2)

پس وظایف والدین و الگوهای منزل

 توجه عملی به امر عبادت و نماز، ارزش دهی به نماز، تعطیل کارها هنگام نماز، ایجاد خلوص و پاکی در عبادت والدین، هماهنگی نماز و عبادت والدین با اخلاق و کردار و رفتار آنها، فراهم نمودن غذاهای طیب و پاک، رشد‌دهی اعتقادی و فکری فرزندان نسبت به دین و دینداری در عصر پیشرفت علوم و تکنولوژی، دوست‌یابی مناسب و غیر مستقیم برای فرزندان و ایجاد زمینه‌های پذیرش و استقبال، ایجاد زمینه معنویات، همانند دعا، مناجات، روضه اهل بیت، همگام‌سازی فرزندان با الگوهای نافذ و رشد یافته و اسوه .

زیرا ماهی که در دریا زاده می شود آیا نیازی دارد که آموزش شنا ببیند ؟ فرزندی هم که در خانواده‌ای که لبریز از ذکر و یاد و محبت خداست بدنیا می آید هیچ نیازی ندارد که آموزشی ویژه برای نماز ببیند چون از همان لحظه میلاد در گوشش اذان و اقامه می گویند  او را به صلوه و فلاح و خیرالعمل دعوت می کنند .

امام (ره) فرمودند :به نماز و مساجد اهمیت دهید که پرونده‌های دادگستری مال بی‌نمازها است و نماز خوانهای واقعی در دادگستری پرونده ندارند شیطانها از مساجد و نماز می ترسند . آنها می خواهند از نماز جلوگیری کنند و بعد از خالی کردن سنگرها ، حمله کنند ( موسسه فرهنگی قدر ولایت ۷۴ ص ۳۶ )

 وظایف مربیان و مدیران:

۱ - تبلیغ کلامی مدیران و معلمان در امر نماز

۲ - تبلیغ عملی در امر نماز

۳ - هماهنگی نماز و عبادت مربیان با اخلاق و رفتار آنها

۴ - استفاده از روشهای سازنده و جذاب در دعوت به امر نماز

۵ - پرهیز از استبداد، تحکم، زورگویی، ایجاد محدودیت، طعنه

۶ - شناخت دهی  نوجوانان و جوانان نسبت به فساد و بزهکاری

۷ - گوشزد نمودن اثرات مخرب ماهواره

۸ -  زدودن تفکر جدایی دین از علم و تضاد آنها از اذهان جوانان

 ۹ - ایجاد فضای معنوی و دینداری در جو حاکم مدرسه ( عزیزی تهرانی  علی اصغر (۱۴۳ تا ص۱۴۷ )

۱۰ - نماز را با فیزیک ، امور تربیتی را با شیمی و ریاضی عجین بکنیم . دانشگاهها باید اساتید در خط اول نماز جماعات باشند.

۱۱ - با یک دید واقع بینانه و با اعتماد راسخ به تعالیم اسلامی، برای حاکمیت دین در مدرسه می‌بایست بیشترین بهاء را به گزینش بهترین و شایسته‌ترین الگوها که وجودشان مزین به باورهای عمیق دینی و رفتارهای مذهبی است داد .(پیوند  ۱۶۱ ص۳۴۸ )

۱۲- رشد تربیت دینی صرفا ماموریت درس دینی شمرده نشود ،زیرا ماهیت دین طوری است که در همه جا حضور دارد و ارتباط آن با همه عرصه‌های فکری باید مکشوف گردد (پیوند  ۳۳۷ ص۳۱ )

توجه مسئولین سیاسی و حکومتی  به سالم‌سازی اجتماع

متاسفانه در بیشتر محیط‌ های عمومی جامعه مسلمانان، بخصوص در ایران اسلامی و در بین شیعیان، بی‌مبالاتی و بی‌اعتنایی نسبت به دین و احکام دینی مشاهده می‌شود.

 مسئولین باید به این امر توجه لازم داشته باشند که آلودگی محیط جامعه، گریبانگیر همه افراد جامعه حتی خود آنها و فرزندانشان خواهد شد، دنیای امروز، بی‌حد و مرز است، تمام مرزها شکسته شده و روز به روز، اتصال ملتها و افراد جامعه بشری بیشتر خواهد شد .جوان نسل گذشته را می‌توانستیم در منطقه و منطقه‌ای محدود نمود، ولی با پیشرفت ارتباطات و نیاز قوی ما مسلمانان به پیشرفت در تمام زمینه‌های علوم و فنون، دیگر نمی‌توان خود را محدود به محیط خاصی نمود. پس نسل امروز، اعم از دختر و پسر، باید وارد اجتماع بزرگ و گاهی دنیاهای دیگر شوند، به همین جهت است که پاکی محیط اجتماع برای انسانها ، مخصوصا انسان امروز مهم است ، از طرفی ایجاد شناخت و معرفت نسبت به اعتقادات امری ضروری تر و مهمتر است

و تمام سیاستمداران و حکومت‌کنندگان و مبلغان باید در دو مرحله تلاش و حرکت کنند:

۱ - حرکت بیرونی

۲ - حرکت درونی. مخصوصا در دنیای بی‌حد و مرز امروز واکسینگی فکر و عمل، ضروری‌تر جلوه می‌کند شاید در زمان‌های نزدیک، مبارزه با ماهواره و رسانه‌هایی همانند آن غیر ممکن باشد و ما راهی بجز شناخت دهی و آگاهی بخشی به نسل جوان خود نداریم و در این راستا از هیچ حرکتی نباید دریغ بورزیم

بررسی راههای تقویت ارتباط و تعامل میان مسجد و جوانان (1)

مقدمه

جوانان چون گلهای رنگارنگی هستند که تنها در سایه سار  توجه و عنایت بزرگان می‌توانند رخنمایی کنند

جوانان هر کشور، سرمایه آن  می باشد، سرمایه‌ای که با به فعلیت در آوردن آن، می‌توان موجبات رشد جامعه را فراهم ساخت. نسلی که هدف گسترده و اصلی تهاجم فرهنگی غرب می‌باشد. در تهاجم فرهنگی، پایگاه‌های دینی مثل مساجد نیز آماج حمله قرار دارند . امروزه با توجه به گستردگی ارتباطات و فناوری پیشرفته، به طور قطع، نمی‌توان از ورود فرهنگ‌های بیگانه جلو گیری کرد . از این رو، باید به جوانان در برابر این هجوم افسار گسیخته مصونیت ببخشیم. به نظر می رسد بهترین و کم هزینه‌ترین روش در جهت نیل به این مقصود، استفاده مطلوب و برنامه ریزی شده از امکانات مساجد و افزایش توان مسجد، در رقابت با تهاجم فرهنگی دشمنان است. مساجد می توانند با جذب جوانان و تعمیق بخشیدن به فرهنگ غنی اسلامی، در این نبرد بزرگ سربلند و پیروز باشند

جوانی

با فرا رسیدن دوران جوانی، علائم بلوغ آشکار می‌شود. هم چنان که جسم و اندام جوان رشد بیش تری می کند، عقل او کامل‌تر می‌شود و قدرت فهم و درکش، افزایش می‌یابد. در همین دوران است که در باورهای دینی خود می کاود تا آنان را به مدد عقل و اندیشه، استوار سازد. کار اساسی این است که روحیه جوان را به خوبی شناخت و ظرف اندیشه او را اندازه گیری کرد و متناسب با آن ، تغذیه نمود .

خانواده و دوستان

خانواده و دوستان از مهمترین عوامل تشکل شخصیت هستند که چگونگی آنها در آینده تربیتی، سیاسی، تحصیلی و دینی فرد موثر است.

۱- عادت دهی فرزندان به نماز

۲ - پرهیز از خشونت و زور گویی

۳- آشنایی‌دهی فرزندان به مسجد و اجتماعات معنوی : آنها را باید در محیط‌های مشوق برد. این به تجربه ثابت شده است که اگر فرزندان به مسجد نروند ، اگر در جمع نباشند، نماز خواندن گروهی را نبینند، به این کار تشویق نمی شوند زیرا حضور در جمع مشوق انسان است، آدم بزرگ وقتی خودش را در جمع اهل عبادت می بیند، روح عبادت بیشتری پیدا می کند والبته فرزندان بیشتر تحت تاثیر قرار می گیرند  ولیکن متاسفانه کم رفتن به مساجد ومعابد ومجالس دینی سبب می شود که فرزندان از ابتدا رغبت به عبادت پیدا نکنند ، ولی این برای همه وظیفه است ، اسلام که می گوید، فرزندت را وادار به نمازخواندن کن ،نمی گوید آقا مابانه فرمان بده، تشر بزن، دعوایش کن ، بلکه می گوید از هر وسیله‌ای که بهتر می شود برای تشویق او به عبادت و نماز خواندن استفاده کرد ، باید استفاده شود(عزیزی تهرانی علی اصغر  ،۷۷،ص۱۱۳ )

    لذا در صورتی که اعضای خانواده به خصوص، پدر و مادر خود به مسجد نروند یا به رفت و آمد فرزندشان به مسجد توجه نکنند یا این که فضای خانه به طور کلی با تعالیم و مفاهیم دینی بیگانه و بی‌تفاوت باشد ، نمی توان انتظار داشت ، جوانان با مسجد میانه خوبی داشته باشد.

۴- تشویق فرزندان نماز خوان: هر انسانی در برابر کاری که انجام می دهد تشنه تشویق است و تشویق انسان را بهتر وادار به کار کرده و باعث می شود کار را بهتر انجام دهد و این مطلب در بچه‌ها تاثیر بیشتری دارد پس چقدر خوب است که فرزندان را در رابطه با تمام خوبیها ئیکه انجام می دهند مخصو صا نماز تشویق نمائیم. (تاج لنگرودی محمد مهدی  ۷۵ ص۹۲ )

۵- پدر و مادر باید به او بفهمانند که نماز پاسخی است به نیاز روانی او، باید با او چنان ارتباط خوبی برقرار کنند که این نیاز در او وارد بشود ،او بخواهد به نماز بایستد، او با نماز همه نیا زهای روانیش ارضاء بشود چرا که با نماز گزار که پدر و مادرش بوده نیازش به محبت ارضاء شده حالا نیازهای روانیش هم ارضاء خواهد شد . به همین جهت ما می بینیم که وقتی یک رفتاری را با تجارب خوشایندی برای آنها همراه می کنیم دوست می دارند و آن وقت است که ما از خانه یک راهی باز می‌کنیم به طرف مسجد هر وقت پدر و مادر مسجد می‌روند، ما راه خانه و مسجد را به فرزندان نشان می دهیم .(ستاد اقامه نماز ۷۴ ص۴۰-۴۱ )

نقش والدین در هدایت جوانان به نماز جماعت و مسجد

در تعلیم و تربیت  امروزه مفاهیمی‌مانند هدف‌های پرورشی در «حوزه عاطفی » مورد توجه قرار می‌گیرد که شامل هدف‌هایی مانند ایجاد تغییراات در علایق، نگرش‌ها و ارزش‌ها و نیز رشد ارج شناسی و سازگاری را نسان می‌دهد (5،ص:20). در نهایت تمام این هدف‌ها یک هدف کلی وجود دارد، تربیت «شهروند شایسته». شهروندی شایسته برای مرزهای داخلی، که بیشترین و بهترین کار آمدی را داشته باشد.

هدف اسلام، که دارای افق دیدی گسترده و فراگیر است، آماده ساختن و تربیت «انسان شایسته» است. مطلق انسان به معنای گسترده و فراگیر، انسان از جهت انسان بودن، و شکوفا شدن در تمام ابعاد و جهات انسانی. آنچه در فرهنگ اسلام اهمیت بسزایی دارد ایمنی در برابر آسیب‌های اجتماعی، انحرافات اخلاقی و تاثیرات فرهنگ‌های ناهماهنگ با فرهنگ اسلامی ‌است. پایبندی به آموزه‌های دینی و داشتن تقیدات مذهبی سد محکمی‌در برابر این معضلات می‌باشد.

2-1.حقیقت انسان و عبارت

حقیقت انسان حقیقتی است جمعی و تألیفی که در عین حال  دارای وحدت  است. ذات انسان مشتمل است بر عقل و نفس و طبع، که برای هر یک از این امور سه گانه آثار و لوازمی‌است و کمال انسان در این است که در نتیجۀ سعی و کوشش از مرتبه و حد طبع به مرتبه وحد عقل ارتقا و یابد تا بتواند یکی از ساکنان حریم حضرت الهیه گردد و این هنگامی‌است که باطن انسان به نور علم و دانش حقیقی روشن و منور گردد و در نتیجۀ عمل وسعی و کوشش، از عالم دنیا و علایق و خصوصیات آن تجرد حاصل کند (18، ص:498). و غرض از وضع قوانین و نوامیس الهی و ایجاب والزام عبادات و طاعات نیز همین است. این که علم غیب، عالم شهادت را به استخدام خویش در آورد و شهوات و امیال نفسانی خادم عقل و مطیع امر و فرمان او باشند. (همان، ص: 499).
عبادت از ریشۀ «عبد » به معنای خضوع، اطاعت خاشعانه و نهایت خضوع است(5،ذیل کلمه عبد). از ریشۀ عبد، دو مصدر عبودیت و عبادت مشتق شده است، این  دو واژه در عبری و عربی کاربرد داشته و معنی همسان دارند. در حدیث، پیامبر (ص) بهترین نحو عبادت را بیان می‌دارند. «افضل الناس من عشق العباده فعانقها و احبها بقلبه و  باشرها بجسده و تفرغ لها، فهولایبالی علی ما اصبح من الدنیا علی عسر ام علی یسر» بهترین مردم کسی است که عبادت را معشوق خود بداند. با عبادت معانقه کند و آن را با تمام وجود لمس نماید و خود را برای آن فارغ سازد. آنگاه نگران نخواهد بود که دنیا برای او به سختی بگذرد یا به آسانی  (22، ج: 3، ص :131).

 نماز در بین عبادات و مناسک الهّیه سمت جامعیت و عمودیت دارد، و جمیع مقامات معنوی انسانی به حسب سفر معنوی آن می‌باشد از عالم مُلک به قرب و وصول الهی، و نماز بُراق این سیر است. البته برای نماز مقامات و مراتبی است که هر مرتبه با مرتبه دیگر تفاوت دارد. پس میزان در کمال انسانیت و حقیقت آن، عروج به معراج حقیقی و صعود به اوج کمال و وصول به باب الله با مرقات نماز است.(8،ص:6). بنابراین مؤمن به حق و حقیقت و سالک الی الله به قدم معرفت، لازم است خود را برای این سفر معنوی و معراج ایمانی مهّیا کند و با جنود الهی و مصاحب، این راه را طی کند که از شیطان و جنود او مصون و محفوظ بماند.

 2-2.ارتباطات انسانی  و اسلام

از سال 1950 میلادی، علم ارتباطات انسانی زیر مجموعه علوم انسانی گردید و از آن پس تحولات زیادی در عرصۀ مناسبات اجتماعی و روابط خانوادگی به وجود آمد. ویرجینیا سیتر  کارشناس خانواده درمانی معتقد است: «ارتباط در نظر من به چتر خیلی بزرگی می‌ماند که تمام آنچه را که بین آدمیان می‌گذرد می‌پوشاند و بر آن اثر می‌گذارد. زمانی که کودکی به دنیا می‌آید، ارتباط بزرگترین عاملی است که نوع رفتار او با دیگران و حوادثی را که در جهان اطراف برایش اتفاق می‌افتد، تعیین می‌کند» (12، ص: 43). برایان تریسی  در پژوهش خود که با هدف بررسی نقش ارتباطات انسانی در شادکامی‌اجرا شده است، مشخص نمود که ارتباطات انسانی مطلوب تا 85%، موجب نشاط و شادابی افراد می‌گردد(19،ج:1،ص :43). بنابراین در صورتی که افراد جامعه در محیطی گردهم آیند که سالم وبدور از خود فریبی و دیگر فریبی باشد. رشته‌های مودت بین آنها محکمتر خواهد شد و به همین مناسبت بسیاری از نیازهای روحی وروانی افراد نیز تأمین خواهد شد. بر همین اساس اسلام برای پیوندهای اجتماعی و اخوت میان مسلمانان و روابط شایسته و نیکو میان آنها، بسیار اهمیت داده و هر سخن و عملی را که سبب گسستن پیوندها و روابط خوب شود، ناروا و گناهی بزرگ محسوب کرده است، که مانع قبولی عبادات می‌گردند. و توصیۀ مؤکدی در برگزاری برخی عبادات به شکل جمعی نموده است. خصوصاً خواندن نماز در جماعت مسلمین از سنت‌های مؤکد اسلام است. و امام می‌فرمایند: هیچ عبادتی به اندازۀ نماز جماعت خواندن سبب شکست شیطان نمی‌گردد (8، ص : 32).
 در اجتماع مؤمنین، قلوب آنها که دست غیبی الهی با آن است به هم نزدیک می‌شود و تألیف قلوب سبب همدلی و همفکری مسلمین با یکدیگر می‌گردد. آشنایی و دوستی، احساس مسئولیت افراد را نسبت بهم افزایش می‌دهد و تلاش مؤمنین در حل مشکلات یکدیگر بارزتر خواهد بود.
اسلام از گوشه گیری شدیداً تنفر و اکراه دارد، پیامبر فرموده اند: «مؤمن کسی است که با مردم بیامیزد، براذیت و آزار آنان (ناراحتیهایی که لازمه ی زندگی اجتماعی است)شکیبایی ورزد. پاداش چنین کسی بسیار بزرگتر از کسی است که نه با مردم می‌آمیزد  و نه در برابر آزار و اذیتهای آنان شکیبایی از خود نشان می‌دهد (21، ص:258).احادیثی که رفتن به مسجد و خواندن نماز به جماعت را توصیه می‌کنند، همه حکایت از پاداشهایی بزرگ و اثرات بسیار  عالی در روح و روان انسان دارد و تمام این موارد بیانگر اهمیت و ارزش و تأثیر بالای حضور مسلمین در مساجد برای انجام عبادات، خصوصاً نماز دارد. از جمله آثاری که ذکر شده است : شرکت دائم در نماز جماعت، انسان را از منافق شدن بیمه می‌کند (رک 28،ج1:،ص488:). و برای هر گامی‌که به سوی نماز جماعت و مسجد برداشته شود، ثواب و حسنه در نظر گرفته شده است (29،ج:8، حدیث: 22815). و تعداد حاضران در نماز جماعت هر چه بیشتر باشد بهتر است. پیامبر فرمودند«ماکَثَرَ فَهوُ اَحَبُّ الی الله ». (رک 29،ج:8،ص:258).

2-3.تعلیم و تربیت

تربیت به معنای پرورا نیدن، رشد دادن، هدایت کردن در مسیری مشخص و به فعلیت رساندن است، در لغت مصدر فعل«ربی» و«یربی»از ماده «ربو» است. می‌توان آن را پرورش دادن قوای روحی و جسمی‌برای رسیدن به کمال مطلوب دانست یا آنکه ایجاد کننده صفات پسندیده و ملکات فاضله شمرد. مراقبت سالم از حیات در حال رشد،ایجاد  تغییر در شخص به منظور درک مسائل و زمینه سازی مطلوب برای استقلال فکری نیز تعریف دیگر آن است (24،ص:129 ورک 10،ص:109-91).
در تربیت دینی اصل بینش، گره زدن ایمان با عنصر عقل و عشق و قرار دادن انسان در مسیر جذ به الهی و حیات طیبه است تا روابط انسان با خدا، خود، جامعه و جهان در پرتو رابطه با انسان کامل که مربی و معلم حقیقی است، تنظیم شود (10،ص:92). در واقع برای رسیدن به حقیقت دینداری و درک مقامات انسانی  باید تمام ابعاد دین به منصه ظهور برسد تا بتوان آن شخص را به معنای حقیقی دین باور دانست.

2-4.خانواده و اهداف آن

خانواده نظامی‌نیمه بسته است که نقش ارتباطات داخلی را ایفا می‌کند،ودارای اعضایی است که وضعیتها و مقامهای مختلفی را در خانواده و اجتماع احراز کرده و با توجه به محتوای وضعیتها، افکار و ارتباطات  خویشاوندی که مورد تأیید جامعه‌ای است که خانواده جزء لاینفک آن است ایفای  نقش می‌کند (14،ص:46). در هر  صورت خانواده، سازمانی فعال ، پویا، زنده و بنیادین است. لذا مانند هر سازمان دیگری، اهداف خاصی برای تشکیل و تداوم آن می‌توان در نظر گرفت. دانشمندان نظرات متفاوتی در هدف  زندگی بیان کرده اند. از دیدگاه یونگ هدف زندگی یافتن توفیق و جایی در جهان  است (16، ص:39).و آلپورت نیز معتقد است: «کسانی که از سلامت روان برخوردارند، فعالانه در پی هدفها و امیدها و رؤیاهای خویشند، و ایثار و حُسن تعهد معنا و‌هادی زندگی آنهاست(همان،ص:174). از دیدگاه اسلام، هدف زندکی، نیل  به سرحدکمال و بالندگی است، رشد و بالندگی تمام اعضای خانواده (4، ص: 47).
 از وظایف پدر و مادر، پرورش فرزندان سالم و شایسته است. آنچه باید مورد توجه قرار  گیرد، صرفاً فرزند آوری نیست، بلکه تربیت فرزندان به شکل کامل و جامع آن، مورد نظر است. تربیتی که دارای ابعاد متنوعی نظیر عاطفی، اجتماعی، عقلی، فیزیکی و اخلاقی است. بنابراین تربیت اجتماعی یکی از مؤلفه‌هایی است که تحقیق آن نیاز به محیط مساعد دارد و خانواده، اولین نهاد تربیتی است که شرایط لازم برای این مؤلفه را داراست.هدف دیگر تشکیل خانواده، حفظ و تقویت ایمان است. ایمان به معنای تسلیم توأم با اطمینان خاطر در برابر خدا است(20، ج:1، ص:124). در تفسیر المیزان، این واژه به معنای استقرار اعتقادات در قلب، آمده است. ایمان همانند سایر ویژگیهای آدمی‌در معرض فزونی یا کاستی قرار می‌گیرد. عوامل زیادی در حفظ و تقویت ایمان مؤثر است، که از جمله آنها می‌توان به خود سازی، معاشرت صحیح، تفکر هدفمند، مراقبه و نیز تشکیل خانواده اشاره کرد. متقابلاً عواملی نیز موجب تضعیف ایمان می‌شود.مواردی نظیر هوس گرایی، اصالت دادن به تمایلات شخصی، شرکت در اجتماعات ناسالم و دوستان هرزه .... را می‌توان نام برد (23،ص:91). خانواده با استفاده از عواطف سالمی‌که در بین اعضاء آن وجود دارد، حس مسئولیت، و ارتباط سودمندیها و ضررهای اعضاء خانواده، می‌تواند نقش مؤثری در شخصیت اجتماعی فرد و انتخابهای او داشته باشد. تعامل سالم والدین با فرزندان نوعی تعهد ایمانی واخلاقی را در آنها ایجاد می‌کند که سبب احساس مسئولیت در قبال خود و دیگران می‌گردد. و فرد از حالت خود محوری خارج شده، بر اساس ایمان دینی، حس نوع دوستی  در او تقویت می‌شود.

3. والدین و تربیت

تربیت مطلوب، دلپذیرترین و نیز دشوارترین وظیفه والدین و مربیان است. بهمین علت حضرت علی (ع) می‌فرمایند: «خیرُ ما وَرَّث الاباء الابناءَ الادب». بهترین ارثی که پدران می‌توانند به فرزندان خویش بدهند ادب است (6، ص:393). افلاطون، تربیت را زیباترین چیزی می‌داند که در روح بهترین  انسانها آشکار شده است (23،ص:123). پس می‌توان آن را جذابترین کارها تلقی کرد. و در جای دیگری گفته است، دوکار بسیار دشوار است، حکومت و تربیت آنچه از دشواری تربیت می‌کاهد، علاقه و عشق پدر و مادر به فرزند است، به گونه‌ای که سختیهای راه را با جان می‌خرند. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «رحم الله والدین اعانا ولدهما علی بر هما» . رحمت الهی شامل حال پدر و مادری باد که با تربیت صحیح فرزند خود را در نیکی به والدین کمک و یاری نمایند (28، ج:2، ص:625).
    تربیت شامل ابعاد بدنی، عاطفی، عقلانی، اجتماعی و اخلاقی یادینی است و هر یک عوامل و شیوه‌های خاصی را در بر می‌گیرد. آنچه باید مورد توجه والدین قرار گیرد، تربیتی است که ناظر به همه ابعاد مذکور باشد، در این صورت می‌توان آن را تربیت جامع تلقی کرد. از حیث روش نیز، تربیت شامل دو جنبه ارتباط کلامی‌و عملی است. در تربیت کلامی‌، والدین و مربیان غالباً متکی به استفاده از شیوه گفتار بوده رسالت تربیتی خویش را صرفاً در این حد و اندازه می‌بینند و تربیت فرزند به وسیله آنچه که از والدین و مربیان می‌شنود و دریافت می‌کند، صورت می‌گیرد.در حالی که در تربیت عملی، فرزند  قادر است تا ارزشهای تربیتی و اخلاقی را کاملاً در رفتار مربیان و والدین مشاهده کند و به این تربیت، شخصیتی محکم و با ثبات بیابد. امام سجاد(ع) می‌فرمایند:«حق فرزندت این است که: بدانی او قسمتی از وجود تو است و جزئی از درخت هستی تو به شمار می‌رود. در این جهان، خوبی  و بدی او با تو ارتباط پیدا می‌کند. تو درباره آنچه نسبت به او مسئولیت پذیر شده ای، مورد سؤال قرار خواهی گرفت، از نظر : 1-تربیت و آداب آموزی . 2-دلالت کردن به خداشناسی . 3- یاری کردن با او، در راه اطاعت حق. و این وظایف را به دو طریق، یکی عمل خودت و دیگری راهنمایی و آموزشی که به او ارائه خواهی نمود، ادا می‌کنی . عمل تو دربارۀ او چنین باشد  که یقین داری، اگر در این راه کمترین زحمتی به خود می‌دهی، پاداش کافی خواهی داشت و اگر کمترین کوتاهی نمایی، دقیقاً مورد مؤاخذه، ملامت و مجازات قرار خواهی گرفت. در رابطه خود با او، طوری رفتار کن که نزد خدا معذورباشی، در برپاداری او، سرپرستی شایسته داشته باشی و در راه اصلاح نواقص او از تواناییهای خود او کمک بگیر و در این راه پناهی جز خدا نیست (23، ص : 129-128 ورک 4، ص :123-120).

4-راهکارهای تربیت دینی فرزندان (با محرومیت حضور در مسجد)

4-1. شناخت فرزندان

اکنون مراحل مختلفی را که والدین باید در تربیت فرزندان رعایت نمایند، تا فرزندان از شایستگی‌های فردی و اجتماعی برخوردار کردند و بتوانند فرد مفیدی در جامعه اسلامی‌گردد و حضور مشخص و بارزی در اجتماعات مسلمین خصوصاً نماز جماعت داشته باشند آورد می‌شود.
پدران و مادران نیازمندند برای رسیدن به نتایج مطلوب در تربیت فرزندانشان، ابتدا او را بشناسد. زیرا معرفت اولین گام برای تربیت است. معرفت والدین شامل زمینه‌های متنوعی می‌شود که ذیلاً مهمترین آنها را نام می‌بریم: 1-نیازهای اساسی روانی 2-استعدادهای اصلی 3-علائق و گرایشها 4-ویژگیهای رشد 5-ضعفها و کاستیها.

4-2. تربیت عملی و الگوپذیری

اسلام سر مشق دادن را بزرگترین وسیله ی تربیت می‌داند. «لقد کان لکم فی رسول الله اسوة حسنه لمن کان یرجو الله و الیوم الاخر و ذکر الله کثیراً (احزاب / 21) مسلماً برای شما در زندگی رسول خدا سرمشق نیکویی بود. برای آن‌ها  که امید به رحمت خدا و روز رستاخیز دارند وخدا را بسیار یاد می‌کنند.  این اصل تنها شامل پیامبر ما محمد مصطفی (ص) نمی‌شود بلکه حکمی‌است که در مورد  همۀ نبوت‌ها صادق است. همۀ پیامبران خدا و فرستادگان او برای ملت‌ها الگو بودندو هستند. «قدکانت لکم اسوة حسنه  فی ابراهیم والذین معه» (ممتحنه /4) برای شما سرمشق خوبی در زندگی ابراهیم و کسانی که با او بودند وجود داشت. از طرف دیگر، قرآن به نکته عمیق و ظریفی اشاره می‌کند و می‌فرماید: «قل ان کنتم تحبون الله فاتبعونی یحببکم الله» (ال عمران / 31)‌ای پیامبر بگو که اگر خدا را دوست می‌دارید، مرا پیروی کنید تا خدا شما را دوست داشته باشد. اینجا به عاطفه و فطرت پاک افراد اشاره می‌کند و از آن برای هدایت استفاده می‌کند.
 والدین نیز بیشترین نقش خود را در تربیت فرزند با بهره گیری از روش همانند سازی (الگوگیری) ایفا می‌کند. کودک از سالهای نخستین زندگی، رفتار والدین را اقتباس نموده درصدد درونی ساختن آنها بر می‌آید. این امر به تدریج، جای خو را به همانند سازی با والد همجنس می‌دهد و به این طریق رفتار مطلوب جنس خویش را از پدر و مادر می‌آموزد بدیهی است تأثیر پذیری فرزند از والدین، محدود به مشاهده رفتار و الگو پذیری عملی از والدین نیست، بلکه علاوه بر آن ارتباط کلامی‌والدین نیز برتکوین شخصیت فرزند اثر گذار است. ولی در مقایسه این دو، تأثیر رفتار عینی و مشهود بیش از رفتار کلامی‌است (23،ص:91و رک27،ص:320-309).بنابراین والدین 2 نکته را در تربیت دینی فرزند باید مورد توجه خاص قرار دهند:1-بالابردن معارف فرزندان نسبت به پیامبران و اهل بیت و شناساندان عملکرد آنها در صحنه‌های مختلف . 2-تصحیح رفتار و اعمال خود. به عنوان نمونه در صورتی که والدین مایل هستند فرزندانشان در نماز جماعت حضور متداوم داشته باشند و اهل مراقبه و رفت و آمد به مسجد باشند. ابتدا باید دیدگاه اهل بیت (ع) و اهتمام آنان را به حضور در مسجد و خواندن نماز به جماعت در موقعیت‌های مناسب برای آنان بیان کنند و سپس  خود والدین نیز اهتمام به حضور در مسجد و شرکت در نماز جماعت داشته باشند. تا فرزند علاوه بر یادگیری رفتاری، اثرات خوب این عملکرد را حس کند و عیناً درک کند. تا بتواند با اشتیاق تطابق ایجاد کند.

4-3. شناخت خداوند مهربان

قاعده‌ی کلی و اصل اساسی تربیت اسلامی‌، ایجاد پیوند میان قلب انسان و خدا است، پیوندی دائمی‌که هر لحظه قلب را بر می‌انگیزد تا به خدا رجوع و در هر کاری از قانون اساسی و ابدی او طلب مشورت کند. پیوندی که با آن هر چیزی کامل و تمام، و بدون آن همه چیز پوچ و بیهوده می‌شود. در احادیث نیز آمده است اولین معرفت، معرفت خداوند است بنابراین والدین باید قبل از هر چیز درس توحید به فرزند بیاموزد که زیربنای تمام دینداری است. امیرالمؤمنین علی (ع) می‌فرماید:«استدیموا الذکر فانه ینیر القلوب و هو أفضل العبادة» پیوسته خدا را یاد کنید که دل را نورانی می‌کند و برترین عبادتهااست (6، ج:2،ص:255). برای تفهیم این حقیقت به فرزندان می‌توان از روشهای زیر بهره گرفت.
1.عالم نمایشگاه خلقت خداوند است و هر چیز به دست قدرت او خلق شده حضرت علی(ع) می‌فرمایند:«و ظهرت فی البدایع التی احدثها آثار صنعته و اعلام حکمته فصار کُلُ ما خلق حجة له و دلیلاً علیه» در ساخته‌های بد یعش آثار صنع و نشانه‌های حکمتش آشکار است. از این رو آنچه آفریده حجت و دلیل بر وجود اوست. (2،خطبه:91).
2. شناساندن خداوند به صفت رحمانیت و رحیمیت به فرزندان ؛ بسیار مهم است که فرزندان ما شناخت صحیحی از خداوند داشته باشند شناختی که شایسته عزت و کمال الهی است .یکی از صفات خدای متعال که بر صفات دیگر غلبه دارد صفت رحمت خداوند است، اگر انسان محبت الهی را درک کند و بفهمد صدور شرایع از سر لطف و عشق الهی به بنده خویش است هرگز از انجام آنها روبر نمی‌تابد. و خاصعانه تسلیم خواست پروردگار خویش می‌گردد زیرا همۀ آن برنامه‌ها را، راه رسیدن به محبوب و طی مدارج کمال و موفقیت خویش می‌بیند. رفتن به مساجد را برای قبولی عبادت، با جان و دل می‌پذیرد و حضور در جماعت را برای درک حضور بیشتر خداوند بر خود واجب می‌کند. پسر بر والدین لازم است که با شناسایی ارتباط معصومین (علیهم السلام) با خداوند و تبیین لطف و رحمت الهی فرزند را در انجام تکالیف حتی مستحبات بیمه نمایند.