مساجد و جوانان؛ فرصت‌ها و تهدیدها (3)

4- اختلاف‌های مدیریتی

اختلاف میان اعضای هیئت امنا در مسائل جاری مسجد، گاهی سبب ایجاد دو دستگی میان نمازگزاران می شود و فضای مسالمت آمیز مسجد را با نقدهای مخرب آشفته می‌کند. مسجد مکانی برای عبادت و آرامش روحی است و این اختلاف‌ها علاوه بر اینکه بر کیفیت فعالیت‌های مسجد اثر بدی می گذارد، مسجد را از آرامش خارج می کند. اهالی محل هم به دلیل اختلاف هیئت امنا انگیزه‌ای برای حضور در مسجد نمی یابند.

نقش امام جمعه، امام جماعت و امور مساجد، در برطرف کردن این اختلاف‌ها بسیار مؤثر است.

۵- پایین بودن سطح کمی و کیفی فعالیت‌های مسجد

در بررسی نقاط ضعف و قوت مسجدها، بیان شد که پایین بودن سطح کمی و کیفی فعالیت‌های مسجد از نقاط ضعف مسجد است که سبب حاضر نشدن افراد در مسجد می‌شود. از مسجدی که فقط نماز جماعت به صورت خشک و بی‌روح در آن برقرار می شود، نمی توان شکوفایی و حضور همه سویه مردم را انتظار داشت. وقتی مسجد در سطح گسترده فعالیت ندارد، اهالی محل برای حضور در مسجد کم تر انگیزه دارند. این عامل مهمی درحذف فرهنگ مسجد از جامعه‌است. متأسفانه، بسیاری از مسجدها که امام جماعت همیشگی در آنها حضور ندارد، با این مشکل رو به رو هستند.

۶- نا آشنایی با فضیلت مسجد

نشستن در مسجد، عبادت است و سبب آرامش و رحمت الهی می شود. حاضران در مسجد میهمانان و زائران پروردگار هستند. نشستن در مسجد گنجینه‌ای بهشتی بلکه بهتر از نشستن در بهشت است.

اطلاع از این موارد، در ایجاد انگیزه و گرایش‌های اهالی محل برای حضور در مسجد بسیار مؤثر است. آگاهی از ثواب بسیار زیاد نماز جماعت و حضور در مسجد، از لحاظ روانی عامل مهمی برای حضور افراد در مسجد به شمار می رود.

در صدر اسلام، عده‌ای از مسلمانان گرمای هوا را بهانه قرار می دادند و از حضور در نماز جماعت ظهر خودداری می کردند. پیامبر از این موضوع بسیار ناراحت شدند و فرمودند: من تصمیم گرفته‌ام خانه کسانی را که در نماز جماعت شرکت نمی کنند بسوزانم. در این اوضاع آیه ۲۳۸ سوره بقره نازل شد: «در انجام همه نمازها به ویژه نماز وسطی (نماز ظهر) کوشا باشید و از روی خضوع و اطاعت، برای خدا به پا خیزید (و تنبلی نکنید)»(مکارم شیرازی، ۱۳۷۴، ج ۲، ص ۲۰۵).

۷- برخوردهای نامناسب افراد فعال در مسجد

شاید مهم‌ترین عاملی که سبب پر شورونشاط شدن محیط می‌شود، شیوه برخورد اهل مسجد و نمازگزاران است. در این برخوردها باید علاوه بر رعایت احترام اجتماعی، طراوت و سرزندگی وجود داشته باشد و در قالب برخوردهای خشک، مقدس‌نما و تعصب‌گرا، خلاصه نشود.

جوان از طریق این برخورها درباره حضور یا حاضر نشدن در مسجد تصمیم می‌گیرد. علاوه بر نمازگزاران، افرادی در مسجد حاضر می شوند که گرایش‌های دینی کم تری دارند و شاید وضع ظاهری مناسبی هم (از نظر دینی) نداشته باشند. برخورد افراد مسجدی با این افراد، در تداوم حضور آنان در مسجد تأثیرگذار است.

- محیط، اجتماع و فرهنگ

رفتار انسان بر اساس نظام شخصیتی و هویت اوست که عوامل گوناگونی از جمله محیط و اجتماع در شکل گیری آن مؤثرند. انسان موجودی اجتماعی است و بی‌شک به تنهایی نمی‌تواند نیازهای خود را برطرف سازد. پس ناچار است در جامعه انسانی زندگی کند. زندگی در کنار اعضای جامعه و رفع برخی نیازها به وسیله دیگران، با توجه به روحیه اثرپذیری انسان، زمینه مناسبی را برای الگو برداری و شکل گیری شخصیت او بر اساس محیط پیرامونش فراهم می کند. اگر فرد در محیطی رشد کند که موضوع‌های دینی همچون مسجد و نماز، ارزشی نداشته باشد یا برخلاف آنها تبلیغ شود، نمی توان انتظار داشت که او به مسجد علاقه مند گردد.

جوانان معمولاً با محیط اطراف و بزرگترها، مشکلات رفتاری، عقیده‌ای و سلیقه‌ای دارند. این اختلاف گاهی سطحی و زودگذر است که در شخصیت و رفتار جوان تأثیر زیادی ندارد ولی گاهی این اختلافها به ناهنجاری و ناسازگاری جوان می‌انجامد و به این ترتیب امنیت روحی و روانی لازم برای دین‌داری از بین می‌رود. در این میان مسجد نمی تواند کار مهمی را انجام دهد. چون عوامل ظهور ناهنجاری‌ها در نوجوانان و جوانان چنین است: درک نکردن روحیه جوان، الگوی نامناسب، فاصله طبقاتی، کم توجهی خانواده‌ها.

مساجد و جوانان؛ فرصت‌ها و تهدیدها (2)

۱- بحران هویت معنوی

بحران هویت از سالهای نوجوانی آغاز می‌شود و بخشی از سالهای آغازین جوانی را نیز در بر می گیرد. بحران هویت، واژه‌ای است که برای توصیف ناتوانی نوجوان در پذیرش نقشی که جامعه از او انتظار دارد به کار می رود و سبب مشغولیت بی‌هدف هیجانهای جانشین و ایجاد شخصیت منفعل در جوان می شود. با توجه به آنچه هویت دینی در اختیار نسل جوان قرار می دهد اختلال و آشفتگی در آن سبب ضعف دینداری در میان جوانان می گردد؛ زیرا تعهد و مسؤولیت پذیری فرد را در قبال گزاره‌های دینی کاهش می دهد و این گونه ضمانت اجرایی احکام دینی کاهش می یابد. تخریب نظام ارزشی دینی سبب می شود بسیاری از افراد که دچار بحران هویت دینی هستند، در پی هویت منفی باشند و هویتی بر خلاف آنچه اولیای دین در نظر گرفته اند، برگزینند. مسؤولیت گریزی، دلزدگی و بی‌تفاوتی هرکدام از آثار نبودن هویت هستند. بنابراین بحران هویت دینی سبب تضعیف باورهای دینی، اختلال نظام ارزشی مذهبی و بی‌توجهی به احکام دینی می شوند. مسجد که از مهمترین مفاهیم و موضوعات دینی است که بحران دینی جوانان، سبب پایین آمدن اعتقاد به آن و ضعف گرایش به حضور در جمع نمازگزاران می شود.

- تراکم کاری

امروزه بسیاری از شهرنشینان، بخش زیادی از وقت خود را در بیرون از خانه به سر می برند و به دلیل وجود گرفتاری‌های زندگی و نیازهای اقتصادی، ناچار بیش از یک شغل دارند. این تراکم کاری علاوه بر خستگی جسم، سبب کسالت و افسردگی روحی نیز می شود که برای رفع آن، فرد نیاز به استراحت دارد؛ یعنی بسیاری از شهروندان وقتشان را به دو بخش تقسیم می کنند: قسمتی را در خارج از خانه برای کار و رفع نیازهای زندگی می گذرانند و باقی مانده آن را در خانه به استراحت می پردازند. روزهای تعطیل نیز به استراحت، تفریح یا دیدار از خویشاوندان می پردازند. در این شرایط جسمی و روحی، حوصله‌ای برای رفتن به مسجد و حضور در میان صف‌های نماز جماعت و شنیدن سخنان امام جماعت باقی نمی ماند. در این شرایط، سخن از ابعاد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و آموزشی و عبادی مسجد، چیزی جز شعار و نظریه پردازی نیست و تبلیغات هم اثر چندانی نخواهد داشت.

حضور در مسجد، به امنیت روانی و دست کم آمادگی جسمی و روحی نیاز دارد که گوناگونی کارها این آمادگی را از میان می برد. از این رو، ائمه علیهم السلام، در روایت‌ها به تعادل، توجه همه سویه به مسائل زندگی و خودداری از زیاده روی در بعد خاص توصیه کرده‌اند(فرحی، ۱۳۸۰).

۳- هم زمانی برنامه‌های رسانه و مسجد

در صدر اسلام به دلیل رشد کم جوامع از لحاظ تمدنی و نهادها و مراکز اجتماعی، به تعبیری مساجد تنها رسانه ارتباطی بین شرع اسلام و توده مردم بود که به وسیله‌ی پیامبر اکرم(ص) و بعد از آن توسط ائمه اطهار (علیهم السلام) شکل می گرفت.

پیدایش مراکز موازی مساجد مثل مدارس، بسیج، فرهنگ سراها و مراکز متعدد فرهنگی، تعدد کانال‌ها و شبکه‌های تلویزیونی و ماهواره و اینترنت و غیره، سرگرمی‌های متنوع و برنامه ورزشی و تفریحی با سرمایه گذاری‌های کلان، جذب امکانات فرهنگی به منظور اجرای طرح‌های گوناگون و چیزهای کم اهمیت مثل موسیقی و سرگرمی‌های بی‌محتوا، ارایه ی چهره ضعیف از اهل مسجد در فیلم، حاضر نشدن پیوسته در مسجد، ضعف تبلیغات، پیام‌های بی‌محتوا، پخش برنامه هایی که گاهی به گونه ی غیر مستقیم بر مسجد تاثیر منفی دارد(فروغ مسجد ۳، ۱۳۸۴).

یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های مسجد، برگزاری مراسم در مناسبت‌های دینی است که از نقاط قوّت مسجدها به شمار می آید و سبب رونق و شکوفایی مسجد می شود و بسیاری از افراد، با انگیزه شرکت در چنین مراسمی در مسجد حاضر می شوند. کیفیت و چگونگی برگزاری این مراسم در تداوم حضور شرکت کنندگان بسیار مؤثر است. استقبال نمازگزاران از این مجالس به محتوای برنامه، مکان و زمان آن، شخصیت دیگر شرکت کنندگان تناسب مجلس با نیازها، سلیقه‌ها و فرهنگ شرکت کنندگان بستگی دارد. اگر این مسائل رعایت نشود، مراسم‌های مذهبی مسجد، با استقبال خوبی رو به رو نخواهد شد.

- اختلاف‌ها

مسجد، کانون مردمی و پایگاه اجتماع و وحدت مردم از تمام گروه هاست. مسجد در هنگام نماز، مؤمنان نمازگزار را در کنار هم جمع می کند و همه با رعایت یک نوع آداب، یک خدا را می پرستند و با کنار گذاشتن هر گونه اختلاف از نظر ثروت، سواد، سن، نژاد، موقعیت اجتماعی و جنس به عبادت می پردازند. وجود اختلاف‌ها و نزاع‌ها در چنین فضایی، زمینه پراکندگی و حاضر نشدن مردم را در مسجد ایجاد می کند. برخی از این اختلاف‌ها را بررسی می کنیم:

۴-۱. اختلاف های سیاسی

مسجد جنبه‌های سیاسی گسترده‌ای دارد، ولی اختلاف‌های سیاسی، حزب گرایی و تعصب به یک جناح، فضای مسجد را آشفته می کند. گاهی دیده می شود که مسجد بر اساس گرایش‌های سیاسی، به چند دسته تقسیم می‌شود و برخی جناح‌ها در مسجد ویژه‌ای حاضر می‌شوند و مخالفان آنان به آن مسجد نمی روند.

در این شرایط، گفت‌وگوی مسالمت‌آمیز و پرهیز از حرکت‌های افراطی سیاسی و معیار قراردادن اسلام برای حفظ وحدت لازم است. در این میان، امام جماعت نقش تعیین کننده‌ای دارد.

مساجد و جوانان؛ فرصت‌ها و تهدیدها (1)

مقدمه

هر جامعه‌ای برای تلطیف روان انسانها و جلوگیری از معاصی، نیازمند معنویت است. وجود مکانهای مقدسی نظیر مسجد، لازمه‌ ی تقویت چنین معنویتی در جامعه است.

مساجد در جوامع مسلمان پیشرو از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار بوده‌اند. این مکانهای مقدس با این هدف بنا شده‌اند که مسلمانان روزانه در آنها گردهم آیند، خداوند را تقدیس کنند و در کنار آن به تبادل آرا و افکار بپردازند. اگر مسلمانان بتوانند بنا به مقتضیات روز، تعریف‌های مناسبی از کارکردهای مسجد ارائه دهند، جایگاه مساجد همواره در درجات بالایی باقی می‌ماند.

هدایت و تربیت صحیح جوانان و به کارگیری نیروها و استعدادهای آنان در پیشرفت آینده‌ی کشور بسیار مؤثر است. با توجه به تلاش‌های دشمن برای فاصله گرفتن جوانان از هویت فرهنگی و مذهبی، بررسی راه‌های گسترش و موانع دین داری و دین باوری در بین جوانان اهمیت ویژه‌ای دارد. مسجد به عنوان پایگاهی دینی است که حضور جوانان در آن، بنیاد دینی جامعه را تقویت می‌کند.

جایگاه، اهمیت و نقش مساجد

مسجد پویا برای یک جامعه مسلمان بازوی کارآمدی به شمار می رود. چون قادر است مسائل دینی را متناسب با شرایط و احوال زمان متحول کند و در این صورت دین برای هر سؤالی در هر زمانی پاسخی خواهد داشت.

از همان روزهاى آغاز نهضت اسلامى بسیارى از امور با مساجد مرتبط بودند؛ امور داورى، قضاوت، حل و فصل دعاوى، مسائل مهم و اساسى اجتماعى، مشورت و طرح جنگ، پذیرش وفود، اعزام نماینده به نقاط دیگر، اجتماعات عمومى، پرستارى بیماران و مجروحان، و اعلام وظایف حکومتى در مسجد صورت مى‌گرفت. به هر کجا که اسلام گام مى‌نهاد، چه مسلمانان آن را فتح مى‌کردند یا مى‌ساختند، به زودى و بى‌درنگ مسجدى ساخته مى شد(ابن جبیر، ۱۳۸۲).

نقش روحانیون و مبلغین مساجد در تربیت جوانان

 اشخاص‌ ومتولیان متفاوتی در مساجد نقش ایفا می‌کنند. از جمله این افراد می‌توان به هیات امنا، خادم، مسئولین اجرایی و فرهنگی و ... اشاره کرد، اما به قطع و یقین می توان گفت اصلی‌ترین نقش را امام جماعت ایفا می کند. در بسیاری از مساجد مشاهده شده که فضای مطلوب و امکانات مادی زیادی موجود است ولی آثار تربیتی آنها چندان مطلوب نبوده است و در حالت مقابل، مساجدی با فضا و امکاناتی محدود، توانسته اند به ثمرات عظیم تربیتی برسند، لذا در این بین نقش اصلی را امام جماعت به عنوان مرکز ثقل ایفا می کند.

خصوصیات اخلاقی امام جماعت، سخنرانی‌های ضعیف و دعوت نکردن از سخنران‌های ماهر، نبود ارتباط با مراکز روحانیت، مرکز رسیدگی به امور مساجد و سایر مسجدهای اطراف، استفاده نکردن از تجربیات دیگران، بی‌توجهی به برنامه‌ریزی و سازماندهی امور مساجد، فقدان مدیریت کارآمد در مساجد، نبود نقد و نظارت بر عملکرد ائمه جماعات، منحصر بودن در تبلیغ سنتی و استفاده نکردن از ابزار روز، پاسخگو نبودن به گرایش‌های گوناگون و تامین نبودن ائمه‌ی جماعات، از مهم‌ترین چالش‌های مهم در این عرصه است.

حضرت على(ع) در زمینه آموزشی پیشوایان مردم مى‏فرماید: کسى که خود را پیشواى مردم قرار مى‏دهد، پیش از آن که به آموزش دیگران بپردازد، باید خود را آموزش دهد و نیز باید قبل از آنکه با زبانش مردم را تربیت کند با رفتارش به آنان درس بیاموزد.(کلینی، ۱۳۸۲، ج ۱، ص ۴۴).

الف) تهدیدها؛ موانع موجود در جذب جوانان بر مساجد

جوانان، روحیات و خواسته‌هایی دارند که مسجد می‌تواند با برنامه‌های گوناگون و پر شور و هیجان انگیز جوانان را به سوی فطرت پاکشان بکشد. مثلاً برخی جوانان در مراسم دینی شور و هیجان بیشتری دارند مثل مراسم سینه‌زنی و زنجیرزنی.

وضعیت نوین فرهنگی و شکل گیری نظام جدید ارزشی جامعه، دین داری را در مراحل ویژه‌ای قرار داده و بینش افکار عمومی را نسبت به کیفیت عمل به دستورهای دینی دگرگون کرده است. در این فضا، مسجد به عنوان برترین پایگاه دینی که در گسترش فضایل و تربیت دینی افراد جامعه مؤثر است، با چالش هایی روبرو است که از شکوفایی آن جلوگیری می کنند.

دین‌گریزی فقط به سبب تهاجم فرهنگی یا هوا و هوس جوانان نیست؛ بلکه علل گوناگونی دارد و باید به صورت واقع بینانه به آن نگاه کرد. عوامل دین‌گریزی جوانان متنوع است. برخی از این عوامل عبارتند از: بیان نامعقول از برخی مفاهیم دینی، اختلاف‌های سیاسی و مدیریتی، بحران هویت معنوی، برخوردهای نامناسب افراد اهل مسجد، توجه نکردن به نیازهای اساسی نسل جوان همچون ازدواج، کار و مسکن و ... . برای برطرف شدن این عوامل باید گروهها و سازمانهای گوناگون اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، طرحی اصولی و همه سویه را برنامه ریزی کنند تا مهمترین قشر اثر گذار جامعه در آینده از دین گریزان نشوند.

عوامل اصلى جذب جوانان به نماز (2)

ب ) مسجد  

خود مسجد و ویژگى هاى آن نیز مى تواند عامل جذابى به منظور گرایش جوانان و نوجوانان به مسجد باشد، این ویژگى ها و خصوصیات عبارت اند از:

1 - فضاى مناسب و ظواهر خوب آن  

مسئولان ذى ربط در عصر کنونى باید در احداث مساجد تا حد زیادى مداخله کنند، انتخاب محل احداث نقشه مورد نظر، امکانات و فضاى سبز آن و غیره باید حساب شده و از روى اصول باشد؛ احداث مسجد در کوچه و پس کوچه ها و با مساحت کم و شبستان مسجد، بدون دیگر امکانات سوت و کور است و رغبتى در دل جوانان و ناآشنایان به مسجد ایجاد نخواهد کرد.

2 - نظافت  

تمیزى و پاک بودن از جمله عواملى به شمار مى رود که باعث گرویدن جوانان به مسجد مى شود، لذا مسئولان مسجد باید در خصوص غبار رویى ، نظافت منظم روزانه یا هفتگى شستن فرشها و عطر افشانى اقدام کنند. نظافت دستشویى ها، ایجاد امکانات بهداشتى نظیر صابون ، مایع ضد عفونى کننده ، آب گرم در زمستان ها و شستشوى مرتب و منظم محیط دستشویى ها و به کار بردن خوشبو کننده هاى مناسب از ضروریات مساجد است .

3 - وسایل صوتى ، گرمازا و سرمازا

کسانى که مناسبتى به مسجد راه مى یافتند چنانچه با مسائل ناخوشایندى از قبیل نامناسب بودن صداى بلندگوها و سرد یا گرم بودن بیش از حد مسجد روبرو شوند، تنفر در قلب آنان پدید مى آید و سابقه ذهنى منفى در اذهان ایشان باقى مى گذارد، همچنین تنظیم نور کافى در خود مسجد از اهم مسائل است .

4 - تصمیم گیرى متمرکز  

مؤ منان و نمازگزاران و مسئولان مربوط مى توانند به منظور تنظیم برنامه ها و امور مساجد و جلوگیرى از پراکندگى و تعدد تصمیم گیرى ها، با انتخاب شمارى از افراد جوان و متعهد و حتى المقدور متخصص ، همچنین ریش سفیدان با نظارت امام جماعت در قالب هیئت امنا، امور مساجد را با صلابت و برنامه ریزى منسجم اداره کنند.

5 - ایجاد امکانات فرهنگى ورزشى  

مسئولان و گردانندگان مساجد مى توانند با تهیه و تخصیص امکانات فرهنگى از قبیل : کتابخانه ، سالن مطالعه ، تشکیل گروه هاى تواشیح ، سرود، همخوانى قرآن و تشکیل جلسات آموزش قرآن در دوره هاى گوناگون ، کلاس هاى تقویتى رایگان و کلاس هاى آموزشى دیگر، باعث جذب جوانان به مساجد شوند؛ در کنار این مسائل تهیه امکانات ورزشى مرتبط با مسجد تا جایى که حرمت آن به طور کامل محفوظ بماند نیز مى تواند در شمار عوامل جذب کننده محسوب شود.

6 - استفاده از افراد خوش صدا  

بسیارى از اوقات مى بینیم در مساجد از قاریان قرآن و مؤ ذن هاى مسن و افراد بد صدا استفاده مى شود که انسان به هنگام شنیدن صداى آنان ناگزیر باید گوش خود را بگیرد. طبیعى است که این موضوع باعث دفع جوانان از مساجد مى شود.

ج ) هیئت امناى مسجد  
پیشبرد امور مسجد و آبادانى آن ، هم به لحاظ معنوى و هم به لحاظ مادى ، اشتراک مساعى و همت والاى اعضاى هیئت امنا را مى طلبد، آنان مى توانند با همفکرى و همدلى ، از عهده این وظیفه شرعى و داوطلبانه به خوبى برآیند و ذخیره اى براى آخرت خود بردارند؛ خصوصیات ضرورى که مى باید این افراد داشته باشند، به قرار زیر است :

1 - همکارى جدى  

اعضاى هیئت امناى مسجد مى باید در اداى وظایف خود جدیت داشته باشند و مصمم حرکت کنند، در غیر این صورت اختلال در امور مسجد پیش مى آید.

2 - تقسیم کار  

به نظر مى رسد که امور مساجد مى باید به تناسب سن ، تخصص ، علاقه و دیگر عوامل شخصى اعضاى آن هیئت ، تقسیم شود تا فشار کار بر دوش فرد یا افرادى معینى نباشد؛ از طرف دیگر این اعضا مى توانند از افراد غیر عضو که علاقه به کار دارند کمک بجویند تا در تسریع کار مؤ ثر باشند، مراعات مجموعه امور یاد شده باعث بروز حرکتى منسجم در امور مساجد مى شود که براى افراد مرتبط با مسجد و خصوصا جوانان دلپذیر خواهد بود.

3 - علاقه به کار  

افرادى که در قالب عضو این هیئت به کار مشغول مى شوند باید در برابر مسئولیت پذیرفته شده علاقه داشته باشند و از نیت غیر تقرب الى الله پرهیز کنند تا بتوانند بدون هیچ گونه دلسردى فعالیت کنند.

4 - تأمین بودجه  

پیشرفت و بهبود کیفیت فعالیت هاى مساجد تا حد زیادى بستگى به مسائل مالى دارد؛ اعضاى گرداننده مساجد باید در این خصوص فکر اساسى کنند و از طرفى به مخارج معمولى مسجد از قبیل آب و برق و گاز اکتفا نکنند و هزینه جذب جوانان را نیز به صورت مسئله مهم محسوب دارند و در ردیف هزینه هاى خود بگنجانند و از طرف دیگر به روش سنتى جمع آورى پول در مسجد اکتفا نکنند، بلکه با کمک گرفتن از افراد متمکن و خیر، جمع آورى منظم ماهیانه وجوهات نقدى از منازل و عرضه فیض ، در نظر گرفتن منابع در آمد از قبیل خرید مغازه و اجاره دادن آن ، مشارکتهاى اقتصادى و غیره ، مشکلات مالى مسجد را رفع کنند.

5 - توجیه جوانان و نوجوانان  

بیان حرمت و احترام مسجد مى تواند جنبه معنوى آن را تقویت کند و این ذهنیت را که صرفا مسجد به مجلس ختم و امثال آن منحصر است ، محو کند، این جلسات به صورت رسمى و غیر رسمى و همچنین به شکل فردى یا جمعى مى تواند در موقع مناسبى انجام شود.

6 - اهتمام به مسئله جوانان و نوجوانان  

توجه کردن به جوانان و سرمایه گذارى براى آنها نیز از امور مهمى است که سرپرستان و گردانندگان مسجد باید به آن عنایت داشته باشند، گرداندن مسجد و اداره امور آن نباید به شکل سنتى باشد، یعنى به شکلى که گاهى اوقات مشاهده مى شود که اکثر کودکان و نوجوانان را به دلیل شلوغ کردن ، حرف زدن و غیره از مسجد بیرون مى کنند، یا نسبت به آنها بد رفتارى مى شود، باید توجه داشته باشیم که این نوع برخورد با آنها سابقه بدى در اذهانشان باقى مى گذارد.

7 - استفاده از تخصص هاى گوناگون  

براى رفع مشکلات روزمره مساجد و تقلیل هزینه هاى آن مى توان از افرادى که در شغل هاى گوناگون مهارت دارند، استفاده کرد و در مواقع لزوم از آنها کمک گرفت . به کار گیرى این تخصص ها هم در زمینه امور فنى و حرفه اى و اقتصادى و هم در امور فرهنگى و غیر مادى خواهد بود. البته در اینجا منظور این نیست که کلا مشکلات فوق رایگان انجام گیرد، بلکه هدف این است که در حد توان در کم کردن مخارج مسجد تلاش شود.

د) سایر عوامل  

در این زمینه مى توان به عوامل دیگرى اشاره کرد که انتخاب عنوان و دسته بندى آنها چندان ضرورى به نظر نمى رسد، این موارد را مى توان به شکل زیر بیان کرد:

1 - ترجمه و توضیح دعاها و اذکار  

بسیار اتفاق مى افتد که جوانان و نوجوانانى که تجربه لازم ندارند، از عظمت و فلسفه قرائت ادعیه و زیارات مى پرسند، سؤ الات این است که چرا یک سرى عبارات را به زبان عربى مى خوانیم ، در حالى که نمى دانیم مخاطب ما کیست ، یا اگر اجمالا مى دانیم مخاطبمان خداوند است ، نمى دانیم که به او چه بگوییم ، یا چه چیزى از او درخواست مى کنیم ، لذا براى رفع این شبهه و ابهام حتى المقدور به همراه دعاها، ترجمه آنها را نیز به زبان روان و از هر گونه پیچیدگى بیان کنیم ، تا ارتباط بین خواننده دعا و مخاطب او، یعنى خداوند را محکمتر کنیم .

2 - آشنا کردن جوانان به فلسفه اعمال عبادى

آنچه باعث شده است که خداوند تبارک و تعالى از زبان پیامبر گرامى و ائمه هدى برگزارى نمازها را به جماعت توصیه مى فرماید، بسیار والاست ، چرا که جماعت یک از مظاهر عظمت مسلمین و اتحاد و یگانگى آنهاست ، اما این فلسفه جماعت ها عمدتا در میان مردم غریب و ناآشناست ، چه بسا آشنایى جوانان با این مفاهیم عظیم و درک فیض معنوى آن علاقه مندى مضاعف در آنها ایجاد کند.

3 - اخلاق و رفتار نمازگزاران  

متأسفانه برخورد بعضى از نمازگزاران با نوجوانان در مسجد به گونه اى است که آنها را از هر چه مسجد و مسجدى است ، متنفر مى سازد، چرا که طریقه برخورد با آنها را نمى دانند و همیشه با خشونت و عصبانیت قصد تنظیم برنامه مساجد و برقرارى انضباط را دارند، در حالى که مطمئنا شیوه هاى دیگرى از قبیل مسئولیت دادن و ایجاد شخصیت ، بزرگ منشى و مراعات شخصیت آنان ، مى تواند در جذب ایشان به مساجد بسیار مؤ ثر باشد.

5 - جذب از طریق دوستان  

بسیارى از نمازگزاران که در سنین جوانى و نوجوانى قرار دارند مى توانند مبلغ عملى مسجد و نماز جماعت باشند و با بیان لذایذ معنوى ، همسالان خود را به این امر ترغیب و تشویق کنند، چرا جوانان در موقع ورود به مسجد در ارزیابى اعمال خویش هستند و با دیدن همتایان خود در مسجد در تصمیم خود مصمم تر مى شوند.

6 - انعکاس فعالیت ها  

فعالیت هاى مسجد باید در بین مردم منعکس شود تا از آن مطیع شوند، این اطلاع و آگاهى از فعالیت هاى گوناگون باعث تشویق و دلگرمى مردم مى شود و سامان و نظم امور مساجد را نمایان مى سازد.

7 - رفع مشکلات  

اگر مردم بویژه جوانان و نوجوانان بدانند که بعضى از مشکلاتشان در مسجد رفع مى شود، طبیعتا به مسجد روى مى آورند؛ مثلا اگر کلاس هاى رفع اشکال تدریس خصوصى به شکل آسان در مسجد تشکیل شود با توجه به وضع مالى بعضى از افراد به شکل مثبتى جلوه مى کند.

8 - خادم  

مسئله خادم از جمله مشکلات عمده مساجد است ، همانطور که مى دانیم اکثر خدام مساجد از افراد کهنسال و باز نشسته هستند، لذا این گونه اشخاص روحیه برخورد با تمام طبقات اجتماع را ندارند و از آنجا که خستگى روحى و پیرى در اعصاب و روان تأثیر مى گذارد، شایستگى لازم براى اداره مساجد ندارند و باعث گریز جوانان و نوجوانان از مسجد مى شوند؛ پس باید خادمان مسجد از افراد جوان تر باشند تا اشکالات یاد شده پیش نیاید. لازمه جذب این افراد نیز تأمین مسائل اقتصادى و امنیتى آنها است ، چرا که آنان باید زندگى معمولى خود را بگذرانند و در برخورد با افراد نامنظم و بى تربیت و گاهى هم زورگو تأمین جانى و مالى داشته باشند و با خیال آسوده به اداى وظایف خود بپردازند.

عوامل اصلى جذب جوانان به نماز (1)

 

الف ) امام جماعت  
امام جماعت در هر مسجد عاملى مهم در پیشرفت و ترقى مسجد به شمار مى رود و چنانچه داراى شرایط لازم باشد، تأثیرى بسزا در تحولات مثبت در جوانان و در نتیجه گرایش آنان به مساجد خواهد داشت ؛ این صفات از این قرار است :

1 - ثابت بودن  

شناخت امام جماعت از مسجد، محل مؤ منان و نمازگزاران و غیره از جمله امورى است که در عملکرد وى نقشى مهم دارد؛ خصوصیات و اوضاع خاص هر محل و اهالى آن باعث مى شود که وى تصمیم مقتضى اتخاذ کند و در راه اجراى آن گام بر دارد که ثابت بودن امام جماعت در مسجد محل این مسأله را عملى مى سازد.

2 - توانایى علمى  

از عواملى که مى تواند در جذابیت امام جماعت مؤ ثر باشد، توانایى و اندوخته هاى علمى اوست ، چرا که ممکن است سؤ الى از طرف جوانان در حیطه تخصصى او مطرح شود تا او با استفاده از معلومات خود در زمینه هاى مختلف از جمله جامعه شناسى و روان شناسى جوانان و غیره ، پاسخ دهد. طبیعتا قدرت علمى روحانى مسجد باعث اطمینان و اعتماد مردم ، بخصوص جوانان مى شود و آنان نیز همواره سعى مى کنند در مواقع لزوم با او ارتباط برقرار سازند و با اطمینان خاطر و طیب نفس با وى معاشر باشند و از کمالات و معلومات او بهره مند شوند.

3 - نظم  

امام جماعت ضرورت دارد که در کلیه کارهاى مربوط به مسجد نظم و انضباط را مراعات کند، به موقع به مسجد بیاید، نماز را اقامه کند و اوقات سخنرانى و ارشاد مردم را تنظیم و با توجه به حال حضار مطالب خود را بیان کند و از ذکر مطالب اضافى و اطاله کلام خوددارى ورزد.

4 - بیان ساده و شیوا  

مطالبى که امام جماعت بیان مى کند، باید حتى المقدور ساده و شیوا باشد و از تلفظ کلمات و جملات عجیب و غریب و نامأنوس بپرهیزد؛ چرا که عمده مخاطبان وى بى سواد، کم سواد و ناآشنا به کلمات تخصصى هستند، در غیر این صورت با توجه به روحیه جوانان و کم ظرفیت بودن آنان ، خستگى و کسالت بر آنها عارض مى شود.

5 - ابتکار خلاقیت  

بعضى از وعاظ هنگامى سخنرانى آموخته هاى علمى خود را به همان گونه که فرا گرفته اید، بیان مى کنند، در حالى که مى توانند با ذکر مثال ها و حکایت هاى تاریخى ، مطالب و کلمات قصار، شوخ طبعى و داستان هاى شیرین را با رعایت نکات روانشناسى جوانان به گونه اى زیبا و جذاب تر عرضه کنند.

6 - دوستى با جوانان و نوجوانان  

امام جماعت مسجد مى تواند با کنار گذاشتن بعضى از روحانیت هاى کاذب یا غیر ضرور، بین خود و جوانان ، دل آنها را به خود نزدیک کند؛ به قدر معقول با آنان صحبت کند، احوال آنها را در حالت عادى و غیر عادى جویا شود و حتى المقدور در همنشینى ها و مجالست ها همراه آنان باشد و از فرصت هاى مناسب به منظور بیان مقصود استفاده کند؛ در حالى که بعضى از روحانیان با اتخاذ تدابیر نامناسب و به خود گرفتن حالت هاى عالمانه ، سنگین و رنگین حرکت کردن بى حد، هم کلام نشدن با دیگران ، خصوصا جوانان و غیره ، بین خود و جوانان فاصله مى اندازند.

7 - احترام و تواضع  

همیشه با احترام به دیگران و داشتن حالت تواضع در مقابل همنوعان ، نوعى ارادت قلبى دیگران را در حق خود جذب مى کنیم ، حال اگر تواضع و احترام از جانب روحانى و رهبر معنوى ، آن هم با جوانان که داراى قلبى پاک و جویاى صحبت هستند، صورت گیرد، قطعا پیروزیهاى چشمگیرى به دست خواهد آمد؛ این روش از جمله طرق تبلیغ عملى است که در تاریخ صدر اسلام خصوصا در وصف پیامبر گرانقدر اسلام نقل شده است و نتایج بسیار خوبى هم در بر داشته است .

8 - آراستگى ظاهرى  

روحانى و رهبر معنوى در اجتماع باید در قالب الگو و نمونه خوبى ها مطرح شود؛ بنابراین امام جماعت باید به بهترین وجه ممکن لباس بپوشد، تمیز باشد، محاسن مرتب داشته باشد و از عطر استفاده کند؛ مواظب نظافت دهان و دندان و احیانا بوى بد دهان خود باشد و کلا مسئله نظافت ظاهرى را فراموش نکند.

9 - توانایى جسمى  

در برگزارى نماز جماعت و سخنرانى ها لازم است مسائلى نظیر دقت دیگران و کهولت سن حاضران مراعات شود؛ حال اگر امام جماعت سن بالایى داشته باشد، طبیعتا نماز طولانى مى شود و ممکن است مأموران خسته شوند.

10 - دارا بودن دانش لازم  

اگر امام جماعت صرفا به یک سرى اطلاعاتى علمى دست یافته باشد، انتقال آن به روش معمولى و بیان ساده آن مطالب ممکن نیست و با توفیق کمترى قرین است ؛ لذا ضرورى است از علوم دیگر نظیر روانشناسى جوانان و نوجوانان استفاده شود.

11 - درک موقعیت سنى جوانان  

موقعیت سنى جوانان و نیازها و روحیات آنان در این سنین باید مورد توجه قرار گیرد؛ لازم نیست همیشه از آنان بخواهیم در کلیه مراسم ادعیه و زیارات شرکت و گریه و زارى را پیشه کنند، زیرا جوانان و نوجوانان در کنار این مسائل معنوى نیاز به تفریحات سالم و ورزش و آموختن دانش روز دارند؛ تحرک و انرژى زیاد از خصوصیات این دوران است و جوانان به تنوع بیشترى نیازمندند.

12 - تهیه امکانات مالى  

امام جماعت مى تواند با نظارت کامل و سر و سامان دادن به امور مالى مسجد و تخصیص بودجه هاى لازم در راه جذب جوانان ، به این مهم دست یابد.